Είναι οδυνηρό να μεγαλώνεις
Αν θέλει κανείς να μιλήσει για το Ταξίδι της Ζωής δεν γίνεται να αποφύγει να αναφερθεί στον Πόνο. Ο Πόνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Ανθρώπινης Φύσης και αυτό ίσχυε από τον Κήπο της Εδέμ. Η ιστορία του Κήπου της Εδέμ είναι, φυσικά, ένας μύθος. Αλλά όπως όλοι οι μύθοι, είναι μια ενσάρκωση της αλήθειας. Και ανάμεσα στις πολλές αλήθειες που μας μεταφέρει ο μύθος του Κήπου της Εδέμ, είναι και η ιστορία του πως εμείς οι άνθρωποι αποκτήσαμε συνείδηση. Όταν φάγαμε το μήλο από το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού, αποκτήσαμε συνείδηση και, εξαιτίας αυτής, αποκτήσαμε ενοχές. Έτσι κατάλαβε ο Θεός ότι είχαμε φάει το μήλο – γίναμε ξαφνικά ντροπαλοί.
Ένα λοιπόν από τα πράγματα που μας λέει αυτός ο μύθος είναι ότι το να είσαι ντροπαλός, να έχεις κάποια συστολή, είναι βαθιά ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Είχα την ευκαιρία, χάρη στην καριέρα μου του ψυχιάτρου, και πιο πρόσφατα του συγγραφέα και ομιλητή, να συναντήσω ένα μεγάλο αριθμό από υπέροχους και βαθιά σκεπτόμενους ανθρώπους και όλοι τους διέθεταν αυτή τη συστολή. Μερικοί από αυτούς δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους συνεσταλμένο, αλλά καθώς αρχίσαμε να το συζητάμε, συνειδητοποίησαν ότι ήταν. Και οι ελάχιστοι άνθρωποι που έχω συναντήσει που δεν ήταν συνεσταλμένοι, ήταν άτομα που είχαν πληγωθεί με κάποιον τρόπο και είχαν χάσει κάτι από την ανθρωπιά τους.
Είναι ανθρώπινο να είσαι συνεσταλμένος και γίναμε συνεσταλμένοι στον Κήπο της Εδέμ, όταν αποκτήσαμε επίγνωση του εαυτού μας σαν ξεχωριστή οντότητα. Χάσαμε την αίσθηση ότι είμαστε ένα με τη φύση και το υπόλοιπο σύμπαν. Και η απώλεια αυτής της αίσθησης της ενότητας με την υπόλοιπη δημιουργία συμβολίζεται με το διωγμό μας από τον Παράδεισο. Όταν εκδιωχθήκαμε από τον Παράδεισο, διωχθήκαμε για πάντα.
Δεν μπορούμε ποτέ να επιστρέψουμε στην Εδέμ.
Αν θυμάστε την ιστορία, ο δρόμος είναι κλεισμένος από Χερουβείμ και ένα φλεγόμενο σπαθί. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Μπορούμε, μόνο να προχωρήσουμε μπροστά. Το να γυρίσουμε στην Εδέμ θα ήταν σαν να προσπαθούμε να γυρίσουμε στη μήτρα της μητέρας μας, στη νηπιακή ηλικία. Αφού δεν μπορούμε να ξαναγυρίσουμε στη μήτρα, πρέπει να μεγαλώσουμε. Μπορούμε μόνο να προχωρήσουμε μπροστά μέσα από την έρημο της ζωής, μέσα από ξερά και άγονα εδάφη προς όλο και βαθύτερα επίπεδα συνείδησης και επίγνωσης.
Αυτή είναι μια εξαιρετικά σημαντική αλήθεια επειδή, μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας, συμπεριλαμβανομένης και της κατάχρησης ουσιών, πηγάζει από την προσπάθεια να ξαναγυρίσουμε στην Εδέμ. Στα πάρτι που πηγαίνουμε, χρειαζόμαστε συνήθως τουλάχιστον εκείνο το ένα ποτό που θα περιορίσει την αμηχανία που νιώθουμε και θα μας βοηθήσει να μην είμαστε πια τόσο συνεσταλμένοι. Και πραγματικά βοηθάει, έτσι δεν είναι; Και αν πάρουμε τη σωστή ποσότητα οινοπνεύματος ή μαριχουάνας ή κοκαΐνης ή κάποιου συνδυασμού τους, για λίγα λεπτά ή λίγες ώρες, μπορεί να ανακτήσουμε προσωρινά αυτή τη χαμένη αίσθηση της ενότητας με το σύμπαν. Μπορεί να ξαναβρούμε αυτή την υπέροχα ζεστή και απαλή αίσθηση ότι είμαστε και πάλι ένα με τη φύση. Φυσικά, το συναίσθημα αυτό δεν διαρκεί ποτέ και το τίμημα που πληρώνουμε συνήθως δεν αξίζει τον κόπο.
Ο μύθος, λοιπόν, είναι αλήθεια. Πραγματικά, δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην Εδέμ. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά, στην έρημο. Αλλά το ταξίδι αυτό είναι δύσκολο και η συνείδηση συχνά προκαλεί πόνο. Και γι’ αυτό, οι περισσότεροι άνθρωποι σταματούν το ταξίδι τους όσο πιο γρήγορα μπορούν. Βρίσκουν ένα σημείο που τους φαίνεται ασφαλές, χώνουν το κεφάλι τους στην άμμο, και μένουν εκεί, αντί να προχωρήσουν στην οδυνηρή έρημο, που είναι γεμάτη κάκτους και αγκάθια και κοφτερές πέτρες! Ακόμα και αν οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κάποτε ακούσει ότι «τα πράγματα που πονούν, διδάσκουν» (για να δανειστώ τη φράση του Benjamin Franklin), η εκπαίδευση της ερήμου είναι τόσο οδυνηρή που τη σταματούν όσο νωρίτερα μπορούν.
Εποικοδομητικός πόνος
Αν είμαι πρόθυμος να μιλήσω για τον πόνο, δεν σημαίνει ότι είμαι μαζοχιστής. Αντιθέτως.
Δεν βλέπω καμία απολύτως αρετή και αξία στον μη εποικοδομητικό πόνο. Αν έχω πονοκέφαλο, το πρώτο πράγμα του κάνω είναι να πάω στην κουζίνα και να πάρω ένα παυσίπονο. Δεν θεωρώ πως ένας συνηθισμένος πονοκέφαλος έχει καμία αξία. Αλλά υπάρχει εποικοδομητικός πόνος. Και η διαφορά ανάμεσα στον μη εποικοδομητικό και τον εποικοδομητικό πόνο, είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να μάθει κανείς. Ο μη εποικοδομητικός πόνος, σαν τον πονοκέφαλο, είναι κάτι από τον οποίο πρέπει να απαλλαγείς. Τον εποικοδομητικό πόνο πρέπει να τον αντέξεις και να τον δουλέψεις. Προτιμώ να χρησιμοποιώ τους όρους «νευρωτικός πόνος» και «υπαρξιακός πόνος».
Και να πώς κάνω αυτή τη διάκριση. Μπορεί να θυμάστε ότι πριν από περίπου σαράντα χρόνια, όταν οι θεωρίες του Freud είχαν αρχίσει να διαδίδονται και να παρερμηνεύονται – όπως συμβαίνει πολύ συχνά –, υπήρχαν ορισμένοι πρωτοπόροι γονείς, που, έχοντας ακούσει ότι οι ενοχές μπορεί να έχουν κάποια σχέση με τη νεύρωση, αποφάσισαν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους με τέτοιον τρόπο που να μην έχουν ενοχές. Τι απαίσιο πράγμα για να κάνει κανείς στο παιδί του! Οι φυλακές μας είναι γεμάτες ανθρώπους που είναι εκεί ακριβώς επειδή δεν έχουν ενοχές, ή δεν έχουν αρκετές ενοχές.
Χρειαζόμαστε ένα ποσοστό ενοχών για να ζούμε μέσα στην κοινωνία. Και αυτό είναι που αποκαλώ υπαρξιακή ενοχή, δηλαδή υπαρξιακό πόνο.
Βιάζομαι να τονίσω, ωστόσο, ότι η υπερβολικά πολλή ενοχή, αντί να κάνει καλό, κάνει κακό. Αυτή είναι η νευρωτική ενοχή, δηλαδή ο νευρωτικός, άχρηστος πόνος. Είναι σαν να περιφέρεστε σε ένα γήπεδο του γκολφ με ογδόντα επτά μπαστούνια αντί για δεκατέσσερα, που είναι ο αριθμός που χρειάζεστε για να παίξετε γκολφ. Είναι περιττό βάρος και πρέπει να απαλλαγείτε από αυτό όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αν για να το κάνετε χρειάζεστε ψυχοθεραπεία, τότε πρέπει να αρχίσετε ψυχοθεραπεία. Η νευρωτική ενοχή είναι περιττή, άχρηστη, και δυσκολεύει το ταξίδι σας στην έρημο. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την ενοχή, αλλά και για άλλες μορφές συναισθηματικού πόνου, όπως το άγχος, για παράδειγμα, το οποίο μπορεί να είναι είτε υπαρξιακό είτε νευρωτικό. Το θέμα είναι να καταλάβετε τι από τα δύο είναι.
Υπάρχει ένας πολύ απλός αν και σκληρός τρόπος για να αντιμετωπίσετε το συναισθηματικό πόνο της ζωής. Είναι μια διαδικασία τριών βημάτων.
Πρώτα απ’ όλα, κάθε φορά που υποφέρετε συναισθηματικά, ρωτήστε τον εαυτό σας:
«Είναι ο πόνος μου – το άγχος ή η ενοχή μου – υπαρξιακός ή νευρωτικός; Ο πόνος αυτός προωθεί την ανάπτυξή μου ή την περιορίζει;»
Πιθανότατα, στο δέκα τοις εκατό των περιπτώσεων, δεν θα είστε σε θέση να απαντήσετε σε αυτή την ερώτηση. Αλλά στο ενενήντα τοις εκατό των περιπτώσεων, αν κάνετε αυτή την ερώτηση στον εαυτό σας, η απάντηση θα είναι ξεκάθαρη. Αν, για παράδειγμα, έχετε αγχωθεί σχετικά με τη φορολογική σας δήλωση, γιατί κάποτε την καθυστερήσατε και πληρώσατε μεγάλο πρόστιμο, σας βεβαιώ ότι το άγχος που νιώθετε είναι υπαρξιακό. Είναι κατάλληλο για την περίσταση και σας σπρώχνει να ετοιμάσετε εγκαίρως τη δήλωσή σας. Από την άλλη μεριά, αν αποφασίσετε ότι το άγχος που νιώθετε είναι νευρωτικό, και περιορίζει την ανάπτυξή σας, τότε το δεύτερο βήμα είναι να κάνετε στον εαυτό σας την εξής ερώτηση: «Πώς θα φερόμουν αν δεν είχα αυτό το άγχος ή την ενοχή;»
Και το τρίτο βήμα, είναι να φερθείτε σαν να μην το είχατε.
Όπως λένε οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί (οργάνωση που ιδρύθηκε από αλκοολικούς και βοηθάει τους αλκοολικούς να ξεπεράσουν τον εθισμό τους), «Φέρσου Σαν Να», ή «Προσποιήσου το και θα γίνει».
Πρωτοέμαθα τον κανόνα αυτόν όταν προσπαθούσα να αντιμετωπίσω τη συστολή μου.
Είναι ανθρώπινο να είσαι συνεσταλμένος και ντροπαλός, αλλά μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε με τρόπους που είναι είτε νευρωτικοί είτε υπαρξιακοί. Πολλές φορές, παρακολουθώντας κάποια διάλεξη, ένιωθα πως ήθελα να κάνω μια ερώτηση, να ζητήσω κάποια πληροφορία ή να κάνω κάποιο σχόλιο – δημοσίως ή κατ’ ιδίαν στον ομιλητή μετά τη διάλεξη. Αλλά πάντα συγκρατιόμουν γιατί ήμουν πολύ συνεσταλμένος και φοβόμουν την απόρριψη ή τη γελοιοποίηση. Κάποτε, έκανα στον εαυτό μου την κρίσιμη ερώτηση: «Ο τρόπος αυτός με τον οποίο αντιμετωπίζεις τη συστολή σου προωθεί την ανάπτυξή σου ή σου την περιορίζει;» Αμέσως έγινε σαφές ότι την περιόριζε. Και τότε είπα στον εαυτό μου: «Λοιπόν, Σκότι, πώς θα φερόσουν αν δεν ήσουν τόσο ντροπαλός; Πώς θα φερόσουν αν ήσουν βασίλισσα της Αγγλίας ή Πρόεδρος των ΗΠΑ;» Η απάντηση ήταν ολοφάνερη, θα πλησίαζα τον ομιλητή και θα έλεγα αυτό που ήθελα να πω. Τότε είπα στον εαυτό μου: «Εντάξει, λοιπόν, πήγαινε και φέρσου ακριβώς με αυτό τον τρόπο. Προσποιήσου το και θα γίνει. Φέρσου σαν να μην ήσουν συνεσταλμένος».
Παραδέχομαι ότι αυτό είναι κάτι τρομακτικό αλλά, εδώ μπαίνει το θέμα του θάρρους.
Ένα από τα πράγματα που πάντα με εκπλήσσουν είναι πόσο λίγοι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι είναι θάρρος. Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι θάρρος είναι η έλλειψη φόβου. Η έλλειψη φόβου δεν είναι θάρρος, είναι κάποιο είδος βλάβης στον εγκέφαλο, θάρρος είναι η ικανότητα να προχωράς παρά το φόβο ή παρά τον πόνο. Όταν το κάνεις αυτό, ανακαλύπτεις ότι το ξεπέρασμα του φόβου όχι μόνο σε κάνει πιο δυνατό, αλλά είναι και ένα μεγάλο βήμα προς την ωριμότητα.
Τι ακριβώς είναι η ωριμότητα; Όταν έγραψα το «Ο Δρόμος ο Λιγότερο Ταξιδεμένος», παρόλο που περιέγραψα αρκετούς ανώριμους ανθρώπους, ποτέ δεν έδωσα ξεκάθαρο ορισμό της ωριμότητας. Αλλά έχω την εντύπωση πως αυτό που χαρακτηρίζει τους περισσότερους ανώριμους ανθρώπους είναι ότι περιφέρονται παθητικά γκρινιάζοντας ότι η ζωή δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις τους.
Όπως λέει και ο Richard Bach, στις Ψευδαισθήσεις «διαφώνησε για τις αδυναμίες σου και αναμφίβολα τις έχεις». Αλλά εκείνο που χαρακτηρίζει τους λίγους που είναι πραγματικά ώριμοι είναι ότι το θεωρούν δική τους ευθύνη – ακόμα και ευκαιρία- να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ζωής.
Για να προχωρήσετε πολύ μέσα στην έρημο, πρέπει να είστε διατεθειμένοι να αντιμετωπίσετε υπαρξιακό πόνο και να τον ξεπεράσετε. Η συνείδηση της ύπαρξής μας και των όσων μας συμβαίνουν, είναι η αιτία του πόνου μας επειδή, φυσικά, αν δεν είχαμε συνείδηση, δεν θα νιώθαμε πόνο.
Ένα από τα πράγματα που κάνουμε για τους ανθρώπους για να τους απαλλάξουμε από τον μη εποικοδομητικό, περιττό, σωματικό πόνο, είναι να τους κάνουμε αναισθησία, ώστε να χάνουν τις αισθήσεις τους και να μην αισθάνονται τον πόνο. Αλλά ενώ η συνείδηση είναι η αιτία του πόνου μας, είναι επίσης και αιτία της σωτηρίας μας, επειδή σωτηρία είναι η διαδικασία της απόκτησης όλο και μεγαλύτερης συνείδησης και επίγνωσης.
Όταν έχουμε όλο και μεγαλύτερη επίγνωση, προχωρούμε όλο και πιο βαθιά στην έρημο αντί, να χωνόμαστε σε μια τρύπα όπως οι άνθρωποι που επιλέγουν να μην εξελιχθούν.
Οάσεις στην έρημο Η συνείδηση φέρνει μεγαλύτερο πόνο, αλλά φέρνει επίσης και μεγαλύτερη χαρά. Γιατί καθώς προχωρείτε βαθύτερα στην έρημο – αν προχωρήσετε αρκετά – θα αρχίσετε να ανακαλύπτετε μικρές οάσεις που δεν είχατε δει ποτέ άλλοτε. Και αν προχωρήσετε ακόμα περισσότερο, μπορεί να ανακαλύψετε φλέβες νερού κάτω από την άμμο, ή, αν προχωρήσετε ακόμα περισσότερο, ίσως να συναντήσετε το πεπρωμένο σας και να εκπληρώσετε την αποστολή σας στον πλανήτη αυτό. Χρειαζόμαστε παρηγοριά και ενθάρρυνση καθώς παλεύουμε με τη δική μας έρημο. Χρειαζόμαστε ενθάρρυνση και παρηγοριά στο ταξίδι μας, αλλά αυτό που δεν χρειαζόμαστε είναι αστραπιαίες λύσεις. Έχω δει πολλούς ανθρώπους που κυριολεκτικά σκοτώνουν ο ένας τον άλλο με στιγμιαίες λύσεις στο όνομα της επούλωσης. Το κάνουν αυτό για πολύ εγωκεντρικούς λόγους. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι ο Ρικ είναι φίλος μου και υποφέρει. Επειδή είναι φίλος μου, ο πόνος του με κάνει κι εμένα να νιώθω άσχημα. Αυτό που θέλω λοιπόν είναι να «κάνω καλά» τον Ρικ όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Θέλω να του δώσω κάποια εύκολη απάντηση του τύπου «Λυπάμαι που πέθανε η μητέρα σου, αλλά μη στενοχωριέσαι. Πήγε στον παράδεισο». Ή: «Θεέ μου, είχα κι εγώ αυτό το πρόβλημα κάποτε και το μόνο που χρειάζεται να κάνεις είναι να το βάλεις στα πόδια». Τις περισσότερες φορές, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για κάποιον που υποφέρει, είναι, αντί να προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τον πόνο του στα γρήγορα, να καθίσουμε δίπλα του και να τον μοιραστούμε μαζί του. Πρέπει να μάθουμε να ακούμε και να αντέχουμε τον πόνο των άλλων. Αυτό αποτελεί μέρος τού να γίνουμε περισσότερο συνειδητοί άνθρωποι. Και όσο περισσότερο συνειδητοί γινόμαστε, τόσο περισσότερο βλέπουμε τα παιχνίδια που παίζουν οι άλλοι άνθρωποι και τις αμαρτίες και τους χειρισμούς τους, αλλά επίσης συνειδητοποιούμε περισσότερο το φορτίο που κουβαλούν και τις στενοχώριες τους. Καθώς αναπτυσσόμαστε και ωριμάζουμε ψυχικά, είμαστε σε θέση να αντέξουμε όλο και περισσότερο από τον πόνο των άλλων και τότε συμβαίνει το πιο καταπληκτικό πράγμα. Όσο περισσότερο πόνο είμαστε πρόθυμοι να αντέξουμε, τόσο περισσότερη χαρά θα αρχίσουμε να βιώνουμε. Και αυτό ακριβώς είναι τα καλά νέα, που κάνουν το ταξίδι να αξίζει τον κόπο.
Αγάπη για τον εαυτό και αυτοεκτίμηση
«Ταπεινοφροσύνη είναι η γνώση του εαυτού όπως ακριβώς είναι». Αυτή είναι μια παράφραση από ένα βιβλίο που γράφτηκε από έναν ανώνυμο καλόγερο του δέκατου τέταρτου αιώνα, με τον τίτλο «Το Σύννεφο του να Μην Ξέρεις» (Cloud of Unknowing).
Είναι βαθιά λόγια και πολύ σημαντικά για την αναζήτηση της αυτογνωσίας. Για παράδειγμα, αν σας έλεγα ότι είμαι απαίσιος συγγραφέας, αυτό δεν θα ήταν ταπεινοφροσύνη. Παρόλο που δεν είμαι ο καλύτερος συγγραφέας του κόσμου, πάντως είμαι αρκετά καλός. Μια τέτοια δήλωση λοιπόν, θα ήταν αυτό που συνηθίζω να αποκαλώ «ψευδο- ταπεινοφροσύνη». Από την άλλη μεριά, αν σας έλεγα ότι παίζω πολύ καλό γκολφ, αυτό θα ήταν το άκρον άωτον της αλαζονείας, γιατί η αλήθεια είναι πως είμαι μέτριος κατά τον ηπιότερο χαρακτηρισμό. Η αληθινή ταπεινοφροσύνη είναι πάντα ρεαλιστική.
Είναι πολύ σημαντικό για μας να είμαστε ρεαλιστές, να έχουμε αληθινή γνώση του εαυτού μας όπως πραγματικά είναι, και να είμαστε ικανοί να αναγνωρίζουμε τόσο τα καλά, όσο και τα κακά στοιχεία μας. Επιπλέον, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην αγάπη για τον εαυτό μας και στην αυτοεκτίμηση.
Παρόλο που η αγάπη για τον εαυτό μας (η οποία προτείνω ότι είναι κάτι καλό) και η αυτοεκτίμηση (η οποία προτείνω ότι είναι κάτι τουλάχιστον αμφισβητήσιμο) συχνά μπλέκονται και συγχέονται, επειδή δεν διαθέτουμε τις κατάλληλες λέξεις για το φαινόμενο που θα αναλύσω παρακάτω, δεν παύουν να είναι διαφορετικές έννοιες. Ελπίζω ότι τελικά το πρόβλημα θα λυθεί με τη δημιουργία νέων λέξεων, αλλά επί του παρόντος, πρέπει να αρκεστούμε στις παλιές. Πρώτα απ’ όλα, τι εννοώ όταν μιλάω για αγάπη για τον εαυτό;
Την εποχή που δούλευα ως ψυχίατρος στο στρατό, η διοίκηση ενδιαφερόταν για τα στοιχεία που έκαναν κάποιους ανθρώπους επιτυχημένους κι έτσι είχαν συγκεντρώσει μια ντουζίνα επιτυχημένα άτομα από διάφορους κλάδους των ενόπλων δυνάμεων. Ήταν άντρες και γυναίκες γύρω στα σαράντα που ήταν όλοι ιδιαίτερα επιτυχημένοι. Είχαν πάρει προαγωγές πριν από τους συνομηλίκους τους και ταυτόχρονα ήταν αρκετά δημοφιλείς. Εκείνοι που είχαν οικογένειες είχαν μια επιτυχημένη οικογενειακή ζωή και τα παιδιά τους τα πήγαιναν καλά στο σχολείο και έδειχναν ευτυχισμένα. Τα άτομα αυτά έμοιαζαν να έχουν το άγγιγμα του Μίδα – ό,τι έπιαναν γινόταν χρυσός. Τους μελέτησαν σε διάφορα επίπεδα, άλλοτε ατομικά και ομαδικά. Σε κάποιο σημείο, τους ζητήθηκε να γράψουν σε ένα χαρτί – και δεν είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν μεταξύ τους γι’ αυτό – τα τρία πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή τους με σειρά προτεραιότητας.
Δύο πράγματα ήταν αξιοσημείωτα ως προς τον τρόπο που η ομάδα αντιμετώπισε το ερώτημα αυτό. Το ένα ήταν η σοβαρότητα με την οποία το πήραν. Ο πρώτος που επέστρεψε το χαρτί του, χρειάστηκε σαράντα ολόκληρα λεπτά για να το κάνει, και κάποιοι αφιέρωσαν περισσότερο από μια ώρα, παρόλο που ήξεραν ότι οι υπόλοιποι είχαν τελειώσει. Το άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο ήταν ότι ενώ οι δεύτερες και οι τρίτες επιλογές τους παρουσίαζαν μεγάλη ποικιλία, η πρώτη τους επιλογή ήταν ίδια. Και οι δώδεκα είχαν γράψει: «Ο εαυτός μου». Όχι «Η αγάπη». Όχι «Ο Θεός». Όχι «Η οικογένειά μου». Αλλά «Ο εαυτός μου». Και αυτό, προτείνω, ήταν μια έκφραση ώριμης αγάπης για τον εαυτό. Η αγάπη για τον εαυτό υπονοεί φροντίδα, σεβασμό, υπευθυνότητα και γνώση του εαυτού. Αν δεν αγαπά κανείς τον εαυτό του, δεν μπορεί να αγαπήσει άλλους. Αλλά δεν πρέπει να συγχέουμε την αγάπη για τον εαυτό με τον εγωκεντρισμό. Τα επιτυχημένα αυτά άτομα ήταν στοργικοί σύζυγοι και γονείς και καλοσυνάτοι προϊστάμενοι.
Τώρα, τι είναι αυτοεκτίμηση; Περίπου οκτώ ή εννέα χρόνια μετά την εμπειρία μου με τη μελέτη αυτή, είχα την ευκαιρία να βρεθώ κοντά σε έναν άνθρωπο του ψεύδους – και όπως θα θυμάστε, ίσως, ορίζω τους ανθρώπους του ψεύδους σαν ουσιαστικά κακούς. Είναι δύσκολο να πλησιάσεις τέτοιους ανθρώπους, αλλά εγώ πλησίασα αρκετά αυτό τον άνθρωπο ώστε να μπορώ να τον ρωτήσω, «Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή σου;» Και ποια λέτε πως ήταν η απάντησή του; «Η αυτοεκτίμησή μου». Παρατηρήστε πόσο κοντά είναι αυτές οι απαντήσεις. Τα δώδεκα επιτυχημένα άτομα είχαν γράψει, «Ο εαυτός μου», και εκείνος είπε, «Η αυτοεκτίμησή μου». Πιστεύω ότι η απάντησή του ήταν σωστή αν σκεφτεί κανείς πώς λειτουργούν οι άνθρωποι του ψεύδους. Η αυτοεκτίμησή τους είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή τους. Θα κάνουν τα πάντα, θα πληρώσουν οποιοδήποτε τίμημα προκειμένου να διαφυλάξουν και να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Αν υπάρχει κάτι που απειλεί την αυτοεκτίμησή τους, αν υπάρχει κάποια ένδειξη για το γεγονός ότι δεν είναι τέλειοι, ή κάτι που μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν άσχημα για τον εαυτό τους, αντί να το χρησιμοποιήσουν για να βελτιωθούν, θα προσπαθήσουν να το εξαλείψουν, να το ξεχάσουν. Και από εκεί πηγάζει η κακή συμπεριφορά τους. Γιατί τους είναι απαραίτητο να διαφυλάξουν την αυτοεκτίμησή τους πάση θυσία.
Υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στο να επιμένουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν κάτι σημαντικό (το οποίο είναι αγάπη για τον εαυτό μας) και στο να επιμένουμε να αισθανόμαστε πάντα καλά για τον εαυτό μας (το οποίο συνεπάγεται ότι πρέπει να διαφυλάττουμε πάντα την αυτοεκτίμησή μας). Το να κατανοήσουμε αυτή τη διαφορά είναι σημαντικό για την αυτογνωσία μας.
Προκειμένου να είμαστε καλοί, υγιείς άνθρωποι, πρέπει να πληρώσουμε το τίμημα τού να βάζουμε στην άκρη την αυτοεκτίμησή μας μια φορά στο τόσο, του να μη νιώθουμε πάντα τόσο καλά για τον εαυτό μας. Αλλά πρέπει πάντα να αγαπάμε τον εαυτό μας και να θεωρούμε ότι ο εαυτός μας έχει αξία, παρόλο που δεν πρέπει πάντα να τον εκτιμούμε. ''
Scott Peck από το "Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος συνεχίζεται "
(εκδ. Κέδρος)
Η αντιμετώπιση και η λύση ψυχολογικών μας προβλημάτων είναι μια επώδυνη διαδικασία, που οι περισσότεροι από μας προσπαθούμε να την αποφύγουμε. Η αποφυγή όμως αυτή καταλήγει σε μεγαλύτερη οδύνη και σε ανικανότητα για πνευματική και διανοητική ανάπτυξη. Βασιζόμενος στην τεράστια επαγγελματική πείρα του, ο ψυχίατρος Δρ Σκοτ Πεκ μας υποδεικνύει το δρόμο που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε για να αντιμετωπίσουμε και να λύσουμε τα προβλήματά μας με τη λιγότερο επώδυνη διαδικασία, και συγχρόνως να φτάσουμε σε ένα ανώτερο επίπεδο αυτογνωσίας.
Ο Δρ ΠΕΚ ασχολείται ιδιαίτερα με τη φύση της αγάπης στις ανθρώπινες σχέσεις: πώς να αναγνωρίζουμε την πραγματική αρμονία, πώς να διακρίνουμε την εξάρτηση από την αγάπη, πώς να αποκτήσουμε ατομικότητα, πως να ευαισθητοποιηθούμε ως γονείς.
Το βιβλίο του Ο δρόμος ο λιγότερος ταξιδεμένος είναι, για μια σειρά ετών, το πρώτο στη λίστα των μπεστ-σέλερ του είδους του στις Η.Π.Α. και στις άλλες αγγλόφωνες χώρες. Με αξιοθαύμαστο τρόπο ενσωματώνει παραδοσιακές ψυχολογικές και πνευματικές καταστάσεις. Το αποτέλεσμα μάς δίνει ένα βιβλίο που μπορεί να μας μάθει πώς να αγκαλιάζουμε την πραγματικότητα και να αποκτήσουμε την απαραίτητη γαλήνη και πληρότητα στη ζωή μας.
Αν θέλει κανείς να μιλήσει για το Ταξίδι της Ζωής δεν γίνεται να αποφύγει να αναφερθεί στον Πόνο. Ο Πόνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Ανθρώπινης Φύσης και αυτό ίσχυε από τον Κήπο της Εδέμ. Η ιστορία του Κήπου της Εδέμ είναι, φυσικά, ένας μύθος. Αλλά όπως όλοι οι μύθοι, είναι μια ενσάρκωση της αλήθειας. Και ανάμεσα στις πολλές αλήθειες που μας μεταφέρει ο μύθος του Κήπου της Εδέμ, είναι και η ιστορία του πως εμείς οι άνθρωποι αποκτήσαμε συνείδηση. Όταν φάγαμε το μήλο από το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού, αποκτήσαμε συνείδηση και, εξαιτίας αυτής, αποκτήσαμε ενοχές. Έτσι κατάλαβε ο Θεός ότι είχαμε φάει το μήλο – γίναμε ξαφνικά ντροπαλοί.
Ένα λοιπόν από τα πράγματα που μας λέει αυτός ο μύθος είναι ότι το να είσαι ντροπαλός, να έχεις κάποια συστολή, είναι βαθιά ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Είχα την ευκαιρία, χάρη στην καριέρα μου του ψυχιάτρου, και πιο πρόσφατα του συγγραφέα και ομιλητή, να συναντήσω ένα μεγάλο αριθμό από υπέροχους και βαθιά σκεπτόμενους ανθρώπους και όλοι τους διέθεταν αυτή τη συστολή. Μερικοί από αυτούς δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους συνεσταλμένο, αλλά καθώς αρχίσαμε να το συζητάμε, συνειδητοποίησαν ότι ήταν. Και οι ελάχιστοι άνθρωποι που έχω συναντήσει που δεν ήταν συνεσταλμένοι, ήταν άτομα που είχαν πληγωθεί με κάποιον τρόπο και είχαν χάσει κάτι από την ανθρωπιά τους.
Είναι ανθρώπινο να είσαι συνεσταλμένος και γίναμε συνεσταλμένοι στον Κήπο της Εδέμ, όταν αποκτήσαμε επίγνωση του εαυτού μας σαν ξεχωριστή οντότητα. Χάσαμε την αίσθηση ότι είμαστε ένα με τη φύση και το υπόλοιπο σύμπαν. Και η απώλεια αυτής της αίσθησης της ενότητας με την υπόλοιπη δημιουργία συμβολίζεται με το διωγμό μας από τον Παράδεισο. Όταν εκδιωχθήκαμε από τον Παράδεισο, διωχθήκαμε για πάντα.
Δεν μπορούμε ποτέ να επιστρέψουμε στην Εδέμ.
Αν θυμάστε την ιστορία, ο δρόμος είναι κλεισμένος από Χερουβείμ και ένα φλεγόμενο σπαθί. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Μπορούμε, μόνο να προχωρήσουμε μπροστά. Το να γυρίσουμε στην Εδέμ θα ήταν σαν να προσπαθούμε να γυρίσουμε στη μήτρα της μητέρας μας, στη νηπιακή ηλικία. Αφού δεν μπορούμε να ξαναγυρίσουμε στη μήτρα, πρέπει να μεγαλώσουμε. Μπορούμε μόνο να προχωρήσουμε μπροστά μέσα από την έρημο της ζωής, μέσα από ξερά και άγονα εδάφη προς όλο και βαθύτερα επίπεδα συνείδησης και επίγνωσης.
Αυτή είναι μια εξαιρετικά σημαντική αλήθεια επειδή, μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας, συμπεριλαμβανομένης και της κατάχρησης ουσιών, πηγάζει από την προσπάθεια να ξαναγυρίσουμε στην Εδέμ. Στα πάρτι που πηγαίνουμε, χρειαζόμαστε συνήθως τουλάχιστον εκείνο το ένα ποτό που θα περιορίσει την αμηχανία που νιώθουμε και θα μας βοηθήσει να μην είμαστε πια τόσο συνεσταλμένοι. Και πραγματικά βοηθάει, έτσι δεν είναι; Και αν πάρουμε τη σωστή ποσότητα οινοπνεύματος ή μαριχουάνας ή κοκαΐνης ή κάποιου συνδυασμού τους, για λίγα λεπτά ή λίγες ώρες, μπορεί να ανακτήσουμε προσωρινά αυτή τη χαμένη αίσθηση της ενότητας με το σύμπαν. Μπορεί να ξαναβρούμε αυτή την υπέροχα ζεστή και απαλή αίσθηση ότι είμαστε και πάλι ένα με τη φύση. Φυσικά, το συναίσθημα αυτό δεν διαρκεί ποτέ και το τίμημα που πληρώνουμε συνήθως δεν αξίζει τον κόπο.
Ο μύθος, λοιπόν, είναι αλήθεια. Πραγματικά, δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην Εδέμ. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά, στην έρημο. Αλλά το ταξίδι αυτό είναι δύσκολο και η συνείδηση συχνά προκαλεί πόνο. Και γι’ αυτό, οι περισσότεροι άνθρωποι σταματούν το ταξίδι τους όσο πιο γρήγορα μπορούν. Βρίσκουν ένα σημείο που τους φαίνεται ασφαλές, χώνουν το κεφάλι τους στην άμμο, και μένουν εκεί, αντί να προχωρήσουν στην οδυνηρή έρημο, που είναι γεμάτη κάκτους και αγκάθια και κοφτερές πέτρες! Ακόμα και αν οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κάποτε ακούσει ότι «τα πράγματα που πονούν, διδάσκουν» (για να δανειστώ τη φράση του Benjamin Franklin), η εκπαίδευση της ερήμου είναι τόσο οδυνηρή που τη σταματούν όσο νωρίτερα μπορούν.
Εποικοδομητικός πόνος
Αν είμαι πρόθυμος να μιλήσω για τον πόνο, δεν σημαίνει ότι είμαι μαζοχιστής. Αντιθέτως.
Δεν βλέπω καμία απολύτως αρετή και αξία στον μη εποικοδομητικό πόνο. Αν έχω πονοκέφαλο, το πρώτο πράγμα του κάνω είναι να πάω στην κουζίνα και να πάρω ένα παυσίπονο. Δεν θεωρώ πως ένας συνηθισμένος πονοκέφαλος έχει καμία αξία. Αλλά υπάρχει εποικοδομητικός πόνος. Και η διαφορά ανάμεσα στον μη εποικοδομητικό και τον εποικοδομητικό πόνο, είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να μάθει κανείς. Ο μη εποικοδομητικός πόνος, σαν τον πονοκέφαλο, είναι κάτι από τον οποίο πρέπει να απαλλαγείς. Τον εποικοδομητικό πόνο πρέπει να τον αντέξεις και να τον δουλέψεις. Προτιμώ να χρησιμοποιώ τους όρους «νευρωτικός πόνος» και «υπαρξιακός πόνος».
Και να πώς κάνω αυτή τη διάκριση. Μπορεί να θυμάστε ότι πριν από περίπου σαράντα χρόνια, όταν οι θεωρίες του Freud είχαν αρχίσει να διαδίδονται και να παρερμηνεύονται – όπως συμβαίνει πολύ συχνά –, υπήρχαν ορισμένοι πρωτοπόροι γονείς, που, έχοντας ακούσει ότι οι ενοχές μπορεί να έχουν κάποια σχέση με τη νεύρωση, αποφάσισαν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους με τέτοιον τρόπο που να μην έχουν ενοχές. Τι απαίσιο πράγμα για να κάνει κανείς στο παιδί του! Οι φυλακές μας είναι γεμάτες ανθρώπους που είναι εκεί ακριβώς επειδή δεν έχουν ενοχές, ή δεν έχουν αρκετές ενοχές.
Χρειαζόμαστε ένα ποσοστό ενοχών για να ζούμε μέσα στην κοινωνία. Και αυτό είναι που αποκαλώ υπαρξιακή ενοχή, δηλαδή υπαρξιακό πόνο.
Βιάζομαι να τονίσω, ωστόσο, ότι η υπερβολικά πολλή ενοχή, αντί να κάνει καλό, κάνει κακό. Αυτή είναι η νευρωτική ενοχή, δηλαδή ο νευρωτικός, άχρηστος πόνος. Είναι σαν να περιφέρεστε σε ένα γήπεδο του γκολφ με ογδόντα επτά μπαστούνια αντί για δεκατέσσερα, που είναι ο αριθμός που χρειάζεστε για να παίξετε γκολφ. Είναι περιττό βάρος και πρέπει να απαλλαγείτε από αυτό όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αν για να το κάνετε χρειάζεστε ψυχοθεραπεία, τότε πρέπει να αρχίσετε ψυχοθεραπεία. Η νευρωτική ενοχή είναι περιττή, άχρηστη, και δυσκολεύει το ταξίδι σας στην έρημο. Αυτό ισχύει όχι μόνο για την ενοχή, αλλά και για άλλες μορφές συναισθηματικού πόνου, όπως το άγχος, για παράδειγμα, το οποίο μπορεί να είναι είτε υπαρξιακό είτε νευρωτικό. Το θέμα είναι να καταλάβετε τι από τα δύο είναι.
Υπάρχει ένας πολύ απλός αν και σκληρός τρόπος για να αντιμετωπίσετε το συναισθηματικό πόνο της ζωής. Είναι μια διαδικασία τριών βημάτων.
Πρώτα απ’ όλα, κάθε φορά που υποφέρετε συναισθηματικά, ρωτήστε τον εαυτό σας:
«Είναι ο πόνος μου – το άγχος ή η ενοχή μου – υπαρξιακός ή νευρωτικός; Ο πόνος αυτός προωθεί την ανάπτυξή μου ή την περιορίζει;»
Πιθανότατα, στο δέκα τοις εκατό των περιπτώσεων, δεν θα είστε σε θέση να απαντήσετε σε αυτή την ερώτηση. Αλλά στο ενενήντα τοις εκατό των περιπτώσεων, αν κάνετε αυτή την ερώτηση στον εαυτό σας, η απάντηση θα είναι ξεκάθαρη. Αν, για παράδειγμα, έχετε αγχωθεί σχετικά με τη φορολογική σας δήλωση, γιατί κάποτε την καθυστερήσατε και πληρώσατε μεγάλο πρόστιμο, σας βεβαιώ ότι το άγχος που νιώθετε είναι υπαρξιακό. Είναι κατάλληλο για την περίσταση και σας σπρώχνει να ετοιμάσετε εγκαίρως τη δήλωσή σας. Από την άλλη μεριά, αν αποφασίσετε ότι το άγχος που νιώθετε είναι νευρωτικό, και περιορίζει την ανάπτυξή σας, τότε το δεύτερο βήμα είναι να κάνετε στον εαυτό σας την εξής ερώτηση: «Πώς θα φερόμουν αν δεν είχα αυτό το άγχος ή την ενοχή;»
Και το τρίτο βήμα, είναι να φερθείτε σαν να μην το είχατε.
Όπως λένε οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί (οργάνωση που ιδρύθηκε από αλκοολικούς και βοηθάει τους αλκοολικούς να ξεπεράσουν τον εθισμό τους), «Φέρσου Σαν Να», ή «Προσποιήσου το και θα γίνει».
Πρωτοέμαθα τον κανόνα αυτόν όταν προσπαθούσα να αντιμετωπίσω τη συστολή μου.
Είναι ανθρώπινο να είσαι συνεσταλμένος και ντροπαλός, αλλά μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε με τρόπους που είναι είτε νευρωτικοί είτε υπαρξιακοί. Πολλές φορές, παρακολουθώντας κάποια διάλεξη, ένιωθα πως ήθελα να κάνω μια ερώτηση, να ζητήσω κάποια πληροφορία ή να κάνω κάποιο σχόλιο – δημοσίως ή κατ’ ιδίαν στον ομιλητή μετά τη διάλεξη. Αλλά πάντα συγκρατιόμουν γιατί ήμουν πολύ συνεσταλμένος και φοβόμουν την απόρριψη ή τη γελοιοποίηση. Κάποτε, έκανα στον εαυτό μου την κρίσιμη ερώτηση: «Ο τρόπος αυτός με τον οποίο αντιμετωπίζεις τη συστολή σου προωθεί την ανάπτυξή σου ή σου την περιορίζει;» Αμέσως έγινε σαφές ότι την περιόριζε. Και τότε είπα στον εαυτό μου: «Λοιπόν, Σκότι, πώς θα φερόσουν αν δεν ήσουν τόσο ντροπαλός; Πώς θα φερόσουν αν ήσουν βασίλισσα της Αγγλίας ή Πρόεδρος των ΗΠΑ;» Η απάντηση ήταν ολοφάνερη, θα πλησίαζα τον ομιλητή και θα έλεγα αυτό που ήθελα να πω. Τότε είπα στον εαυτό μου: «Εντάξει, λοιπόν, πήγαινε και φέρσου ακριβώς με αυτό τον τρόπο. Προσποιήσου το και θα γίνει. Φέρσου σαν να μην ήσουν συνεσταλμένος».
Παραδέχομαι ότι αυτό είναι κάτι τρομακτικό αλλά, εδώ μπαίνει το θέμα του θάρρους.
Ένα από τα πράγματα που πάντα με εκπλήσσουν είναι πόσο λίγοι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι είναι θάρρος. Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι θάρρος είναι η έλλειψη φόβου. Η έλλειψη φόβου δεν είναι θάρρος, είναι κάποιο είδος βλάβης στον εγκέφαλο, θάρρος είναι η ικανότητα να προχωράς παρά το φόβο ή παρά τον πόνο. Όταν το κάνεις αυτό, ανακαλύπτεις ότι το ξεπέρασμα του φόβου όχι μόνο σε κάνει πιο δυνατό, αλλά είναι και ένα μεγάλο βήμα προς την ωριμότητα.
Όπως λέει και ο Richard Bach, στις Ψευδαισθήσεις «διαφώνησε για τις αδυναμίες σου και αναμφίβολα τις έχεις». Αλλά εκείνο που χαρακτηρίζει τους λίγους που είναι πραγματικά ώριμοι είναι ότι το θεωρούν δική τους ευθύνη – ακόμα και ευκαιρία- να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ζωής.
Για να προχωρήσετε πολύ μέσα στην έρημο, πρέπει να είστε διατεθειμένοι να αντιμετωπίσετε υπαρξιακό πόνο και να τον ξεπεράσετε. Η συνείδηση της ύπαρξής μας και των όσων μας συμβαίνουν, είναι η αιτία του πόνου μας επειδή, φυσικά, αν δεν είχαμε συνείδηση, δεν θα νιώθαμε πόνο.
Ένα από τα πράγματα που κάνουμε για τους ανθρώπους για να τους απαλλάξουμε από τον μη εποικοδομητικό, περιττό, σωματικό πόνο, είναι να τους κάνουμε αναισθησία, ώστε να χάνουν τις αισθήσεις τους και να μην αισθάνονται τον πόνο. Αλλά ενώ η συνείδηση είναι η αιτία του πόνου μας, είναι επίσης και αιτία της σωτηρίας μας, επειδή σωτηρία είναι η διαδικασία της απόκτησης όλο και μεγαλύτερης συνείδησης και επίγνωσης.
Όταν έχουμε όλο και μεγαλύτερη επίγνωση, προχωρούμε όλο και πιο βαθιά στην έρημο αντί, να χωνόμαστε σε μια τρύπα όπως οι άνθρωποι που επιλέγουν να μην εξελιχθούν.
Οάσεις στην έρημο Η συνείδηση φέρνει μεγαλύτερο πόνο, αλλά φέρνει επίσης και μεγαλύτερη χαρά. Γιατί καθώς προχωρείτε βαθύτερα στην έρημο – αν προχωρήσετε αρκετά – θα αρχίσετε να ανακαλύπτετε μικρές οάσεις που δεν είχατε δει ποτέ άλλοτε. Και αν προχωρήσετε ακόμα περισσότερο, μπορεί να ανακαλύψετε φλέβες νερού κάτω από την άμμο, ή, αν προχωρήσετε ακόμα περισσότερο, ίσως να συναντήσετε το πεπρωμένο σας και να εκπληρώσετε την αποστολή σας στον πλανήτη αυτό. Χρειαζόμαστε παρηγοριά και ενθάρρυνση καθώς παλεύουμε με τη δική μας έρημο. Χρειαζόμαστε ενθάρρυνση και παρηγοριά στο ταξίδι μας, αλλά αυτό που δεν χρειαζόμαστε είναι αστραπιαίες λύσεις. Έχω δει πολλούς ανθρώπους που κυριολεκτικά σκοτώνουν ο ένας τον άλλο με στιγμιαίες λύσεις στο όνομα της επούλωσης. Το κάνουν αυτό για πολύ εγωκεντρικούς λόγους. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι ο Ρικ είναι φίλος μου και υποφέρει. Επειδή είναι φίλος μου, ο πόνος του με κάνει κι εμένα να νιώθω άσχημα. Αυτό που θέλω λοιπόν είναι να «κάνω καλά» τον Ρικ όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Θέλω να του δώσω κάποια εύκολη απάντηση του τύπου «Λυπάμαι που πέθανε η μητέρα σου, αλλά μη στενοχωριέσαι. Πήγε στον παράδεισο». Ή: «Θεέ μου, είχα κι εγώ αυτό το πρόβλημα κάποτε και το μόνο που χρειάζεται να κάνεις είναι να το βάλεις στα πόδια». Τις περισσότερες φορές, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε για κάποιον που υποφέρει, είναι, αντί να προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τον πόνο του στα γρήγορα, να καθίσουμε δίπλα του και να τον μοιραστούμε μαζί του. Πρέπει να μάθουμε να ακούμε και να αντέχουμε τον πόνο των άλλων. Αυτό αποτελεί μέρος τού να γίνουμε περισσότερο συνειδητοί άνθρωποι. Και όσο περισσότερο συνειδητοί γινόμαστε, τόσο περισσότερο βλέπουμε τα παιχνίδια που παίζουν οι άλλοι άνθρωποι και τις αμαρτίες και τους χειρισμούς τους, αλλά επίσης συνειδητοποιούμε περισσότερο το φορτίο που κουβαλούν και τις στενοχώριες τους. Καθώς αναπτυσσόμαστε και ωριμάζουμε ψυχικά, είμαστε σε θέση να αντέξουμε όλο και περισσότερο από τον πόνο των άλλων και τότε συμβαίνει το πιο καταπληκτικό πράγμα. Όσο περισσότερο πόνο είμαστε πρόθυμοι να αντέξουμε, τόσο περισσότερη χαρά θα αρχίσουμε να βιώνουμε. Και αυτό ακριβώς είναι τα καλά νέα, που κάνουν το ταξίδι να αξίζει τον κόπο.
Αγάπη για τον εαυτό και αυτοεκτίμηση
«Ταπεινοφροσύνη είναι η γνώση του εαυτού όπως ακριβώς είναι». Αυτή είναι μια παράφραση από ένα βιβλίο που γράφτηκε από έναν ανώνυμο καλόγερο του δέκατου τέταρτου αιώνα, με τον τίτλο «Το Σύννεφο του να Μην Ξέρεις» (Cloud of Unknowing).
Είναι βαθιά λόγια και πολύ σημαντικά για την αναζήτηση της αυτογνωσίας. Για παράδειγμα, αν σας έλεγα ότι είμαι απαίσιος συγγραφέας, αυτό δεν θα ήταν ταπεινοφροσύνη. Παρόλο που δεν είμαι ο καλύτερος συγγραφέας του κόσμου, πάντως είμαι αρκετά καλός. Μια τέτοια δήλωση λοιπόν, θα ήταν αυτό που συνηθίζω να αποκαλώ «ψευδο- ταπεινοφροσύνη». Από την άλλη μεριά, αν σας έλεγα ότι παίζω πολύ καλό γκολφ, αυτό θα ήταν το άκρον άωτον της αλαζονείας, γιατί η αλήθεια είναι πως είμαι μέτριος κατά τον ηπιότερο χαρακτηρισμό. Η αληθινή ταπεινοφροσύνη είναι πάντα ρεαλιστική.
Είναι πολύ σημαντικό για μας να είμαστε ρεαλιστές, να έχουμε αληθινή γνώση του εαυτού μας όπως πραγματικά είναι, και να είμαστε ικανοί να αναγνωρίζουμε τόσο τα καλά, όσο και τα κακά στοιχεία μας. Επιπλέον, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην αγάπη για τον εαυτό μας και στην αυτοεκτίμηση.
Παρόλο που η αγάπη για τον εαυτό μας (η οποία προτείνω ότι είναι κάτι καλό) και η αυτοεκτίμηση (η οποία προτείνω ότι είναι κάτι τουλάχιστον αμφισβητήσιμο) συχνά μπλέκονται και συγχέονται, επειδή δεν διαθέτουμε τις κατάλληλες λέξεις για το φαινόμενο που θα αναλύσω παρακάτω, δεν παύουν να είναι διαφορετικές έννοιες. Ελπίζω ότι τελικά το πρόβλημα θα λυθεί με τη δημιουργία νέων λέξεων, αλλά επί του παρόντος, πρέπει να αρκεστούμε στις παλιές. Πρώτα απ’ όλα, τι εννοώ όταν μιλάω για αγάπη για τον εαυτό;
Την εποχή που δούλευα ως ψυχίατρος στο στρατό, η διοίκηση ενδιαφερόταν για τα στοιχεία που έκαναν κάποιους ανθρώπους επιτυχημένους κι έτσι είχαν συγκεντρώσει μια ντουζίνα επιτυχημένα άτομα από διάφορους κλάδους των ενόπλων δυνάμεων. Ήταν άντρες και γυναίκες γύρω στα σαράντα που ήταν όλοι ιδιαίτερα επιτυχημένοι. Είχαν πάρει προαγωγές πριν από τους συνομηλίκους τους και ταυτόχρονα ήταν αρκετά δημοφιλείς. Εκείνοι που είχαν οικογένειες είχαν μια επιτυχημένη οικογενειακή ζωή και τα παιδιά τους τα πήγαιναν καλά στο σχολείο και έδειχναν ευτυχισμένα. Τα άτομα αυτά έμοιαζαν να έχουν το άγγιγμα του Μίδα – ό,τι έπιαναν γινόταν χρυσός. Τους μελέτησαν σε διάφορα επίπεδα, άλλοτε ατομικά και ομαδικά. Σε κάποιο σημείο, τους ζητήθηκε να γράψουν σε ένα χαρτί – και δεν είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν μεταξύ τους γι’ αυτό – τα τρία πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή τους με σειρά προτεραιότητας.
Δύο πράγματα ήταν αξιοσημείωτα ως προς τον τρόπο που η ομάδα αντιμετώπισε το ερώτημα αυτό. Το ένα ήταν η σοβαρότητα με την οποία το πήραν. Ο πρώτος που επέστρεψε το χαρτί του, χρειάστηκε σαράντα ολόκληρα λεπτά για να το κάνει, και κάποιοι αφιέρωσαν περισσότερο από μια ώρα, παρόλο που ήξεραν ότι οι υπόλοιποι είχαν τελειώσει. Το άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο ήταν ότι ενώ οι δεύτερες και οι τρίτες επιλογές τους παρουσίαζαν μεγάλη ποικιλία, η πρώτη τους επιλογή ήταν ίδια. Και οι δώδεκα είχαν γράψει: «Ο εαυτός μου». Όχι «Η αγάπη». Όχι «Ο Θεός». Όχι «Η οικογένειά μου». Αλλά «Ο εαυτός μου». Και αυτό, προτείνω, ήταν μια έκφραση ώριμης αγάπης για τον εαυτό. Η αγάπη για τον εαυτό υπονοεί φροντίδα, σεβασμό, υπευθυνότητα και γνώση του εαυτού. Αν δεν αγαπά κανείς τον εαυτό του, δεν μπορεί να αγαπήσει άλλους. Αλλά δεν πρέπει να συγχέουμε την αγάπη για τον εαυτό με τον εγωκεντρισμό. Τα επιτυχημένα αυτά άτομα ήταν στοργικοί σύζυγοι και γονείς και καλοσυνάτοι προϊστάμενοι.
Τώρα, τι είναι αυτοεκτίμηση; Περίπου οκτώ ή εννέα χρόνια μετά την εμπειρία μου με τη μελέτη αυτή, είχα την ευκαιρία να βρεθώ κοντά σε έναν άνθρωπο του ψεύδους – και όπως θα θυμάστε, ίσως, ορίζω τους ανθρώπους του ψεύδους σαν ουσιαστικά κακούς. Είναι δύσκολο να πλησιάσεις τέτοιους ανθρώπους, αλλά εγώ πλησίασα αρκετά αυτό τον άνθρωπο ώστε να μπορώ να τον ρωτήσω, «Ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή σου;» Και ποια λέτε πως ήταν η απάντησή του; «Η αυτοεκτίμησή μου». Παρατηρήστε πόσο κοντά είναι αυτές οι απαντήσεις. Τα δώδεκα επιτυχημένα άτομα είχαν γράψει, «Ο εαυτός μου», και εκείνος είπε, «Η αυτοεκτίμησή μου». Πιστεύω ότι η απάντησή του ήταν σωστή αν σκεφτεί κανείς πώς λειτουργούν οι άνθρωποι του ψεύδους. Η αυτοεκτίμησή τους είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή τους. Θα κάνουν τα πάντα, θα πληρώσουν οποιοδήποτε τίμημα προκειμένου να διαφυλάξουν και να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Αν υπάρχει κάτι που απειλεί την αυτοεκτίμησή τους, αν υπάρχει κάποια ένδειξη για το γεγονός ότι δεν είναι τέλειοι, ή κάτι που μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν άσχημα για τον εαυτό τους, αντί να το χρησιμοποιήσουν για να βελτιωθούν, θα προσπαθήσουν να το εξαλείψουν, να το ξεχάσουν. Και από εκεί πηγάζει η κακή συμπεριφορά τους. Γιατί τους είναι απαραίτητο να διαφυλάξουν την αυτοεκτίμησή τους πάση θυσία.
Υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στο να επιμένουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν κάτι σημαντικό (το οποίο είναι αγάπη για τον εαυτό μας) και στο να επιμένουμε να αισθανόμαστε πάντα καλά για τον εαυτό μας (το οποίο συνεπάγεται ότι πρέπει να διαφυλάττουμε πάντα την αυτοεκτίμησή μας). Το να κατανοήσουμε αυτή τη διαφορά είναι σημαντικό για την αυτογνωσία μας. Προκειμένου να είμαστε καλοί, υγιείς άνθρωποι, πρέπει να πληρώσουμε το τίμημα τού να βάζουμε στην άκρη την αυτοεκτίμησή μας μια φορά στο τόσο, του να μη νιώθουμε πάντα τόσο καλά για τον εαυτό μας. Αλλά πρέπει πάντα να αγαπάμε τον εαυτό μας και να θεωρούμε ότι ο εαυτός μας έχει αξία, παρόλο που δεν πρέπει πάντα να τον εκτιμούμε. ''
Scott Peck από το "Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος συνεχίζεται "
(εκδ. Κέδρος)
Η αντιμετώπιση και η λύση ψυχολογικών μας προβλημάτων είναι μια επώδυνη διαδικασία, που οι περισσότεροι από μας προσπαθούμε να την αποφύγουμε. Η αποφυγή όμως αυτή καταλήγει σε μεγαλύτερη οδύνη και σε ανικανότητα για πνευματική και διανοητική ανάπτυξη. Βασιζόμενος στην τεράστια επαγγελματική πείρα του, ο ψυχίατρος Δρ Σκοτ Πεκ μας υποδεικνύει το δρόμο που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε για να αντιμετωπίσουμε και να λύσουμε τα προβλήματά μας με τη λιγότερο επώδυνη διαδικασία, και συγχρόνως να φτάσουμε σε ένα ανώτερο επίπεδο αυτογνωσίας.
Ο Δρ ΠΕΚ ασχολείται ιδιαίτερα με τη φύση της αγάπης στις ανθρώπινες σχέσεις: πώς να αναγνωρίζουμε την πραγματική αρμονία, πώς να διακρίνουμε την εξάρτηση από την αγάπη, πώς να αποκτήσουμε ατομικότητα, πως να ευαισθητοποιηθούμε ως γονείς.
Το βιβλίο του Ο δρόμος ο λιγότερος ταξιδεμένος είναι, για μια σειρά ετών, το πρώτο στη λίστα των μπεστ-σέλερ του είδους του στις Η.Π.Α. και στις άλλες αγγλόφωνες χώρες. Με αξιοθαύμαστο τρόπο ενσωματώνει παραδοσιακές ψυχολογικές και πνευματικές καταστάσεις. Το αποτέλεσμα μάς δίνει ένα βιβλίο που μπορεί να μας μάθει πώς να αγκαλιάζουμε την πραγματικότητα και να αποκτήσουμε την απαραίτητη γαλήνη και πληρότητα στη ζωή μας.
